Nəbi Xəzri 100
“GECƏ DÖYÜLƏN QAPILAR”
Hələ SSRİ dağılmamışdı, hələ sovetlərin cəza maşınının xəncəri iti idi, 37-ci illər başkəsənliyinin məqsədi və niyyəti eyni olaraq qalırdı; – digər ölkələri öldürücü, dağıdıcı silahların qorxusu altında saxlamaqla, həm də “xalqlar birliyi” adlanan müttəfiq respublikaları, zorla “sovetləşdirilmiş” millətləri əsarətdən qurtulmağa imkan verməmək. Kremlin gücünü dünyaya nümayiş etdirmək üçün imperialist qüvvələr hazır dayanmışdı; -bunu sonrakı illərdə Vilnus, Tiflis, Bakı (bütövlükdə Azərbaycan) qırğınları da sübut edəcəkdi. Təkcə işğalın, irticanın, təcavüzün, əsarətin forma və məzmunu dəyişmişdi. İndi 37-ci illərdə olduğu kimi qara şinellilər gecələr qapı döymürdülər, zindanlarda əzabverici, alçaldıcı üsullarla insanları insanlıqdan çıxarmırdılar. Günahsız insanların güllələnməsi, sürgünə göndərilməsi, zindanlarda çürüdülməsi üzrə planlar doldurulmurdu. Sadəcə yox edirdilər, gizli, naməlum üsullarla aradan götürürdülər. Bəli, ötən əsrin son onilliyinədək SSRİ ərazisində dəyişən təkcə sərhədlər, hüdudlar-hədlər deyildi, həm də ideyaların, şüurların, təbliğatın, şüarların dəyişməsi prossesi durmadan davam edirdi. Liderlər dəyişdikcə simalar, təsir mexanizmləri bir cilddən o biri cildə aşırılırdı.
…Hələ SSRİ dağılmamışdı, hələ sovetlərin cəza maşınının tırtılları insanları, millətləri, xalqları tapdalayıb, əzib keçirdi, 37-ci illər… yox, dəyişməmişdi, hələ də qara şinellilər gecə qapıları döyürdülər, insanları anaların, uşaqların gözü qabağında döyür, süngünün qabağına qatıb sürgünə göndərirdilər. Hələ də repressiyanın xofu insanların canına bütün dəhşət və vəhşətiylə hopurdu…, – ancaq bu dəfə Xırdalan şəhəri mədəniyyət sarayının səhnəsindən! Görkəmli ictimai-siyasi xadim, şair və dramaturq Nəbi Xəzrinin “Gecə döyülən qapılar”ı oynanılırdı. Oynanılırdı sözü, bəlkə (bəlkəsiz) də yerinə düşmür; – insan ürəyinə dağ çəkəcək, canı candan söküb çıxara biləcək ən ağrılı nə var, o ifadəni tapmaq mümkünsə, yerinə qoymaq lazımdır. Zaldakıların nələr çəkdiyi yadımda deyil, çünki diqqətim tam olaraq səhnədə idi. Bu günkü düşüncə tərzimlə dəyərləndirsəm, yenidənqurma oyunlarındakı “aşkarlıqlar” ötən əsrin 20-ci illərindəki ilk türkoloji qurultaylar silsiləsindən başqa bir şey deyildi, yəni aşkarlıqdan çox kimin kim olduğunu, nə düşündüyünü aşkarlamağa xidmət edirdi və zaman göstərdi ki, etdi də. O gün bəlkə kiminsə ürəyindən zalı tərk etmək də keçib, bəlkə, xüsusən 60 yaşdan yuxarılar arasında “indi qara şinellilər gələrlər” qorxusu da yaşanıb, deyə bilmərəm, tək onu bilirəm ki, mən gənc jurnalist kimi millət dərdinin canlı səhnəsini ilk dəfə belə açıq-aşkar görürdüm.
Yeri gəlmişkən: 1994-cü ildə “Sərhəd” qəzetinin müxbiri kimi DTX-nın arxiv materialında rast gəldiyim Razdaqov kimliyi ilə bağlı araşdırma aparmaq məqsədilə Neftçalanın Xıllı kəndinə getməli oldum. Ünvana Neftçala Təlim Mərkəzinin hərbi maşını ilə yollandıq. Əynimdə o vaxt dəbdə olan qara rəngli gödəkcə vardı. Ünvana çatdıq, ərklə (hərbi hissənin zabiti ev yiyəsinin qohumu idi) qapıdan həyətə daxil olduq. Bu vaxt arxamızca bir yaşlı kişi içəri şığıdı, bizi görəndə halı pisləşdi, yaxınlıqdakı ot tayasına çökdü. Bir azdan su içib zabit qohumunun dilindən toxtaqlıq dolu sözləri eşidəndə pıçıldayırmış kimi; – “bax, 37-də də belə gəlmişdilər!”- dedi.
Əlbəttə, o dövr tariximizə, repressiya mövzusuna aid bir-iki kitab oxumuşdum, lakin həmin gün səhnə başqa səhnə, aktyorlar başqa aktyorlar idilər. Çox yəqin ki, “Abşeron” qəzetinin baş redaktoru Bəhlul Abbasovun (mərhum yazıçımız Seyfəddin Dağlının oğlu) premyeraya məni də dəvət etməsi, yazı hazırlamağı tapşırması da az əhəmiyyət kəsb etmirdi.
Evə geç şatdım. Bir-iki loxma alıb (adətim üzrə çayı iş prosesində içirdim) makinamın arxasına keçdim. Bir neçə sətir yazmışdım ki, işıqlar söndü, çıxış variantı hazır idi. Mən yazımı yekunlaşdıranda makinanın hər iki tərəfdən şamdanından gələn işartı sozalırdı.
Səhər 9-a qalmış işdə idim. Bilirdim ki, onsuz bir azdan gələn qocaman həmkarlarım həm elə oradaca çay xoruldada-xoruldada makinanı məşqul edəcək, həm də yazılarını nömrəyə salmaq üçün düzəlişlərə növbələr yaranacaq. Gecə yazdıqlarımı katibəyə verib baş redaktora çatdırmasını xahiş etdim. Bir az keçmiş təcili çağırıldım. “Ay maşallah!”dan sonra cüzi redaktə elə yanımdaca aparıldı. Sonra elə oradaca fotoqrafa tapşırıqlar verildi və mən bir azdan əlimdəki digər yazılarla nəşriyyata yolladım. Redaksiyadakılar nə baş verdiyini anlamamışdılar. Baş redaktor “sən bunları yığdırana qədər o biri yazıları da göndərərəm, çalış saat dördə-beşə qəzetlərlə birlikdə burda ol”, deyəndə təəccüblü gözlər diqqətimi cəlb elədi.
Çox rəğbət bəslədiyim Bəhlul Abbasov yenidənqurma dövründə mətbəələrdə hansı proseslər getdiyini bilmirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, saat 4.00-da qəzetin xüsusi kağızda yeni nüsxələri ilə taksidə özümü redaksiyaya çatdırdım. Bəhlul müəllim:
Heç hara getmə, bu axşam tamaşa yenə oynanılacaq, – dedi.
Baş üstə!- deyib çıxdım.
Qəzet redaksiyada da maraqla qarşılandı, Məsul katib Aydın Kərimov ilk səhifəyə çıxarmaqla yazıma üç şəkillə son səhifədə yer vermişdi. Qəzet nüsxələri icra hakimiyyətinə, mədəniyyət evinə və digər vacib qurumlara çatdırıldı.
Axşam yenidən salonda arxa cərgələrdən birində əyləşib tamaşanın başlanmasını gözləyirdim ki, çağırdılar. Baş redaktorumla üst-başımıza bir daha nəzər yetirib içəri keçdik. Nəbi Xəzrinin şax duruşu, gülmsər çöhrəsi diqqətimi necə cəlb etdisə, nə dediyinin mahiyyətinə vara bilmədim. Bəhlul müəllim irəliləyib salamlaşdı. Mən hələ də yerimdə qalmışdım. Şair “Abşeron” qəzetinin sonuncu səhifəsini göstərərək gülümsəyəndə əziyyətimin hədər getmədiyinə sevindim. Birdən Nəbi Xəzri dönüb mən tərəfə baxdı:
Niyə dayanmısan, cavan oğlan, gəl, sıxılma! -deyib əlini uzatdı.
Mən iti addımlarla ona yaxınlaşdım. Əlimi sıxıb, sol əli ilə çiyninə aşırdığı paltosunu düzəltdi.
Axşam premyeraya baxıb, səhər qəzetdə çıxıb, buna deyərlər operativlik. Özü də pis alınmayıb, çox sağ ol!
Təşəkkür etdim. İmkan yarananda tamaşaya yenidən baxmaq üçün yerimi tutmağa tələsdim. Dünən əyləşdiyim arxa sıra künc oturacaqdan məni ön sıraya orta oturacağa dəvət edəndə sıxılsam da, məmnun qaldığımı dana bilmərəm.
MÜƏLLİF: MAHİR CAVADLI, şair-jurnalist
>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru