“Səhnəmizin və Ruhumuzun Dastanı: Üzeyir Hacıbəyli”

Nə qədər ki dünyanın görən,duyan ürək var,-

Ürəklərdə çağlayan bir ümmandır Üzeyir.

 

Üzeyir Hacıbəyli bəstkar idi, Odur ki onun dünyası musiqi idi…. Musiqi ilə bağlı hər şey ona məxsus idi…

Üzeyir Hacıbəyli öz sənətinin ustası idi, odur şərq ilk opera onun adı ilə bağlı idi…..

Üzeyir Hacıbəyli pedaqoq idi, odur ki bu günümüzə qədər gəlib çatan musiqi nəsili onun məktəbini görmüşdü….

Üzeyir Hacıbəyli şəxsiyyət idi, həssas , qayğıkeş vətənpərvər idi . Odur ki Azərbaycan Respublikasının Himni onun adı ilə bağlı idi….

Və Nəhayət Üzeyir Hacıbəyli o şəxsiyyət idi ki onun adı Azərbaycan mədəniyyətinində bir fenomen idi.

Azərbaycan teatrının zəngin tarixində elə şəxsiyyətlər var ki, onların adı bir sənət məktəbinə, bir dönəmə çevrilib. Bu böyük sənətkarların ən öncüllərindən biri isə, şübhəsiz, Üzeyir Hacıbəyli olmuşdur. O, təkcə musiqimizin deyil, həm də teatrımızın yaddaşına silinməz izlər buraxmış, teatr səhnəsini musiqi ilə yoğuraraq yeni bir düşüncə tərzini formalaşdırmışdır.

Üzeyir bəyin teatr sənətindəki rolu sadəcə bir bəstəkar olaraq yazdığı musiqi ilə ölçülmür. O, Azərbaycan səhnəsinə milli operanı, musiqili dramı gətirən, xalqın gündəlik yaşamını səhnəyə daşıyan, eyni zamanda onu estetik bir forma ilə təqdim edən ilk sənətkar idi. “Leyli və Məcnun” operası ilə başlayan bu yol, həm milli teatrın, həm də milli musiqinin inkişafında əsl bir inqilab idi.

Üzeyir Hacıbəyliyə 1895ci ildə Şuşada anadan olub.

Təhsil həyatına 1890-1904-cü illərəd Qori Müəllimlər seminariyasında davam edib. Seminariyanı bitirdikdən sonra Ü.Hacıbəyli bir il Hadrud kəndində (Cəbrayıl bölgəsi) müəllimlik etmişdir. Ü.Hacıbəyli 1905-ci ildə Bakıya köçmüşdür. Bakıya qayıdan Hacıbəyov ilk böyük musiqi əsərini, yəni “Leyli və Məcnun” əsərini yaratmağa qərar verir. Bəstəkar “Rüstəm və Zöhrə”, “Şah Abbas və Xurşudbanu”, “Harun və Leyla” və digər operalarını yaradıb. Onun əsərində qərb və şərq musiqi üslubları birləşir.

Onun yaratdığı musiqili əsərlər – “Arşın mal alan”, “O olmasın, bu olsun” kimi operettalar – həm gülüş, həm düşüncə, həm də incə sosial tənqidlə zəngindir. Bu əsərlərdə Üzeyir bəyin teatr düşüncəsi aydın şəkildə hiss olunur: o, sadəcə bir hadisəni təqdim etməklə kifayətlənmir, tamaşaçı ilə dialoq qurur, onu düşündürür, dəyişməyə təşviq edir. Üzeyir Hacıbəyli fenomeni təkcə onun yazdığı əsərlərlə yox, həm də yaratdığı məktəblə yaşayır. O, həm musiqidə, həm də teatrda milli ənənəni müasir forma ilə birləşdirərək, gələcək nəsillərə bir yol göstərdi. Teatr onun üçün bir təbliğat aləti deyil, xalqın aynası idi.

Üzeyir Hacıbəyliyə böyük uğur gətirən əsərlərdən biridə “Arşın Mal Alan” operettası olmuşdur.

1913-cü ildə bütün dünyaya səs salan “Arşın mal alan” əsəri yazılır. Bu əsər bəstəkara böyük şöhrət gətirir. Operetta demək olar ki, bütün dillərə çap edilib, böyük səhnələrdə səhnələşdirilib. 1945-ci ildə “Arşın mal alan” əsərinin filmi çəkilir.

Lakin Üzeyir bəyin teatrda yaratdığı fenomeni yalnız onun yazdığı əsərlərlə ölçmək olmaz. Onun şəxsiyyəti özü də bir məktəb idi. Sadə, təvazökar, lakin möhtəşəm bir daxili aləmə sahib olan bu insan, həyatını xalqına, millətinə və sənətə xidmətə həsr etmişdi. O deyirdi: “İnsan hər şeydən əvvəl vicdanla yaşamalıdır.” Bu fikirlər onun sənətə və sənətkara münasibətinin təməlini təşkil edirdi.

Bu gün biz Üzeyir Hacıbəylinin yaradıcılığında danışırıqsa bu yaradıcılığın arxasında Üzeyir bəyin böyük şəxsiyyəti onun humanizmi durur.

Süleyman Ələsgərov o xatirələrinim birində belə yazır “O əsil insanlıq nümunəsi idi” Üzeyir bəy son dərəcə xeyirxah bir insan idi. O yaxşılıq etməyi özünə borc bilirdi. Çünki həmişə deyir di, insan gərək ancaq özünü düşünməsin, bəli Üzeyir bəydən belə edirdi. Yaxşı yadımdadır,qış ayı idi. Hava da çox soyuq idi. Mən dərsə pencəklə gəlmişdim. Sinifə daxil olanda Üzeyir bəy mənə xüsusi nəzərlə süzüb dedi “Cavan oğlan sənə belə soyuq deyil” mən heç bir söz demədim sadəcə gülümsünüb yerimdə əyləşdim. Daha sonra Üzeyir bəyin xaişə onların evinə getdim xanımın mənə verdiyi bağlamanı ona gətərdim. O bağlamanı açıb poltanı çıxarıb mənə verdi ki bu sənindir. Buyur dedi. Üzeyir bəydən qalan belə insanı dəyərlər çoxdur. Daha sonra belə bir xatirədə vardır ki onlarda Üzeyir bəyin insanlığının şahidi oluruq. Bəstəkar Məmməd Cavadov yazır ki, bizim bir tələbə dostumuz var idi, bir gün Üzeyir bəy onu diqqətlə süzüb ayaqqabısına fikri verib daha sonra onu otağına çağırıb öz ayaqbasını çıxarıb ona vermişdi. ( S.Təhmirazqızı. Üzeyir Hacıbəyli müasirlərin düşüncəsində. 2016ci il. Cild 1. Səhvə 30).

Üzeyir Hacıbəyli həm də böyük bir pedaqoq idi. Onun yetişdiryi bir çox bəstəkarlar Azərbaycan musiqisinin inkişafında müstəsna xidmətləri olmuşdur.

“Üzeyir Hacıbəyli XX əsrin böyük pedaqoqu , maarifçisi ictimai xadimdir. Azərbaycan musiqiçilərinə neçə- neçə nəsli – onun zamanında təhsil alanlar, onun xeyir-duası ilə musiqi aləminə gələnlər, indiki gənc nəsil də Üzeyir məktəbinin yetirmələridir. Biz hamımız bu məktəbin fundamenti üzərində ərsəyə gəlmişik və bizdən sonra gələnlər də, bu böyük bəstəkarın ənənələrini yaşadan nəsillər də fəxrlə “biz Üzeyir bəyin məktəbinin yetirmələriyik” deyəcəklər. (S.Təhmirazqızı Üzeyir Hacıbəyli müasirlərinin düşüncəsində. İl 2016 cild 1. Səhvə 87)

1995- ci ildə Heydər Əliyevin fərmanı ilə dahi bəstəkarın anadan olmasının 110 ilik yubileyi ərəfəsində 18 sentyabr “Milli Musiqi Günü” kimi qeyd olunması qərarı alınıb. O gündən etibarən hər il 18 sentyabr “Milli Musiqi Günü” kimi qeyd olunur.

Bu il həmdə Görkəmli Bəstəkarın 140 illiyi qeyd olunur. Ölkə başçısı İlham Əliyev cənabları Üzeyir Hacıbəylinin 140 illiyi keçirilməsi haqqında qərar qəbul etmişdir.

Mən əcəldən qorxmuram,

O nə edəcək mənə?!

Mən öləndən sonra da

Yaşayacağam yenə.

Valeh Ağayev ADMİU teatrşünaslıq kafedrasının IV kurs tələbəsi