Vaqif İSAQOĞLU – SƏMƏD MÜƏLLİM
SƏMƏD MÜƏLLİM
(hekayə)
Səməd müəllim sinifə göz gəzdirib siqaret çəkməkdən saralmış bığlarını tumarladı və ağzında laxlayıb qurbağa kimi yerə hoppanmaq istəyən protez dişlərini bir-birinə sıxıb yerini möhkəmlədəndən sonra üzünü Elgünə tutub soruşdu:
– Atan rusetdən nə vaxt gələcək?
Elgün cavab əvəzinə çiyinlərini çəkdi. Sonra da bic-bic gülümsəyərək dilləndi: – Məndən şikayət edəcəksən?
– Yox, Elgün bala! Səndən niyə şikayət etməliyəm, axı? İngilis dilini öyrənmək istəmirsən, öyrənmə. Bu sənin öz işindir. – Yenidən saralmış bığlarını tumarlayıb bu dəfə Vasifə yaxınlaşdı, sağ əlini onun sol çiyninə qoyub soruşdu:
– Bəs sənin atan nə vaxt gələcək?
Vasif başını qaldırıb Səməd müəllimin gözlərinin içinə, sonra da onun üzünə baxdı. Səməd müəllimin çuxura düşmüş gözlərinin içində bir kədər vardı. Bu kədər onun gözlərinin içində «oturub» sanki Vasifin nə cavab verəcəyini gözləyirdi.
– Atam dünən axşam gəlib. – Vasifin səsində bir sevinc vardı. – Məktəb bağlanan kimi məni də özüylə rusetə aparacaq. – Fəxrlə bildirdi.
Məktəbin bağlanmasına hələ bir ay qalırdı. Bir aydan sonra Vasif doqquzuncu sinifi bitirəcəkdi.
– Səndəmi gül satan olacaqsan? – Maraqlandı. Amma onun cavabını gözləmədən gedib üstünə yaşıl örtük salınmış stolun arxasında oturub gözlərini bir nöqtəyə zillədi. Az sonra sağ əlinin barmaqları ilə qırışmış alnına sığal çəkərək gözaltı Vasifə baxdı və ağır-ağır köks ötürdü: «Kaş ki, onun yerində mən olaydım. Mənim də atam rusetə gedib-gələydi». – Kövrəldi. Hönkürüb ağlamaqdan özünü güclə saxladı. Özünü birtəhər ələ alıb bu dəfə Elgünə sarı boylandı. Elgün gözlərini az qala kitab boyda olan telefona zilləyərək gah içini çəkir, gah da onunla yanaşı oturan Rəşidə sarı əyilib nəsə deyirdi. Və söz yox ki, onun nə dediyini Rəşiddən başqa heç kim eşitmirdi. Rəşidin də arabir içini çəkməyindən hiss olunurdu ki, Elgün az qala kitab boyda olan telefonda maraqla nəyəsə baxırdı. «Görəsən, o nəyə baxır?» – Maraq Səməd müəllimə güc gəldi və yaşına uyğun olmayan cəldliklə yerindən sıçrayıb bir göz qırpımında ley kimi Elgünün başının üstünü kəsdirdi. Bu elə tez baş verdi ki, Elgün telefonu partanın altında gizlətməyə belə macal tapa bilmədi. Səməd müəllimin çuxura düşmüş gözləri az qala kitab boyda olan telefonun ekranına dikildi və o, yerindəcə donub qaldı. Nəsə demək istədi, sanki dodaqlarına qıfıl vurulmuşdu, tərpədə bilmədi.
Elgün telefonu söndürüb başını yuxarı qaldırdı və hırıltılı səslə:
– İndi hamı belə şeylərə baxır, – dedi. Səməd müəllim başını bulayıb dalı-dalı geri çəkildi, özünü birtəhər stula yaxınlaşdırıb oturdu. Oturmasaydı, yıxılacaqdı.
Zəngin vurulmasına hələ iyirmi dəqiqə qalırdı. İyirmi dəqiqədən sonra Səməd müəllim üstünə 9b yazılmış jurnalı qoltuğuna vurub sinif otağından çıxacaqdı.
…Bir vaxtlar o da şagird idi. Sinifdə hamıdan yaxşı oxuyurdu. Onunla bir partada oturan Əlişin beyninin qurdu tərpənən kimi şuluqluq salar, dərsi pozar, müəllimləri özündən çıxarardı. Əliş Vasifin atası idi, amma Vasif atasına oxşamırdı, dərslərini oxumasa da, dərsdə cınqırınnı çıxarmırdı. O da atası Əliş kimi hırnan-zırı qanmırdı. Əliş «hırnan-zırı» qanmadığına görə də səkkizinci sinifi tramvay altında qalan «üçlə» qurtarıb oxumağın daşını birdəfəlik atmışdı. Vasif də özü demikən, doqquzu bitirən kimi çıxıb rusetə gedəcəkdi.
O vaxtlar müəllimlər Əlişdən gileylənir, «bu uşağın axırı necə olacaq» – deyirdilər. Həftədə az qala bir dəfə Əlişin atasını – mantyor Sərdarı məktəbə çağırırdılar. Ədəbiyyat müəllimi yana-yana deyirdi ki, oğlun Əliş böyük şairimiz Səməd Vurğunu tanımır. Deyirəm ki, ay bala, Səməd Vurğun kimdir? – Deyir ki, üzüm briqadiri. Tarix müəllimi deyirdi ki, ay Sərdar kişi, oğlundan soruşuram ki, Şaumyan kimdir? Eşit gör, nə deyir! Deyir ki, Ələddinin oğlu! Mən də bilirəm ki, şofer Ələddinin oğlunun adı Şaumyandı. Axı mən ondan Stepan Şaumyanı soruşuram.
Coğrafiyadan dərs deyən Məleykə müəllimə isə hirsindən əlləri əsə-əsə deyirdi: – Ay Sərdar qardaş, Əlişin üstündə göz-qulaq ol! Qoy kitab ağzı açsın, oxuyub adam olsun! O günü xəritədə Moskvanın yerini göstərəmmədi. Bilmirəm, neyləyim! Hələ bu harasıdır. Soruşuram ki, ay bala, Fransa harada yerləşir? – Gözlərini döyür. – Hər dəfə müəllimlər növbə ilə mantyor Sərdarın üstünə düşəndə o da boynunu büküb yazıq bir görkəm alırdı. Və günlərin bir günü gözlənilmədən bir hadisə baş verdi. Hər dəfə müəllimlər otağına çağrılanda yazıq bir görkəm alan mantyor Sərdar birdən-birə yaralı şirə dönüb səsinin tonunu qaldırdı. O, əvvəlcə üzünü İdris müəllimə tutub dedi: – Müəllim, xətrini çox istəyirəm. Ancaq mənim oğlum Səməd Vurğunu tanımayanda, nə bilim, özün dediyin kimi felin keçmiş zamanında bir cümlə işlədə bilməyəndə dünya dağılacaq? Əlbəttə, dağılmayacaq. – Sonra da o, üzünü Sahib müəllimə tutub hirsini güclə boğaraq: «Sənin o Şaumyanın, nə bilim Birinci Pyoturun, Nikolayın… oğlum Əlişin nəyinə lazımdı? – dedi. – Bəlkə lazımdı? Sən de, qoy mən də bilim! – Mantyor Sərdar özündə deyildi. Az qala qışqıra-qışqıra Məleykə müəllimə yaxınlaşdı: – Ay Məleykə müəllimə, deyirsən ki, Əliş xəritədə doğma Moskvanı göstərə bilmir, nə bilim, Fransanın harada yerləşdiyindən xəbəri yoxdur. Xəbəri olmasın də…Bunun üçün basıb oğlumun gözünü çıxartmalıyam? Bəsdirin, siz allah! – Mantyor Sərdar sözünü tamamlayıb gözünü Məleykə müəllimdən çəkdi və yan-yörəsinə boylandı. Müəllimlər ayaq üstə dayanıb ağızları açıq halda ona baxırdılar. Sanki müəllimlərin hər biri buz bağlamışdı. Gün işığı düşməsəydi, əriməyəcəkdilər… Elə bu zaman zəng çalındı və «buza dönmüş» müəllimlərin üstünə gün işığının düşməsinə ehtiyac qalmadı. Onlar hərəkətsiz qaldıqları yerdən tərpəndilər və hərə öz jurnalını qoltuğuna vurub dərs demək üçün müəllimlər otağından çıxdılar….
***
Səməd müəllim həyətə düşüb bir anlıq ayaq saxladı. Sonra da iti addımlarla küçəyə çıxdı. Bir az getmişdi ki, yenə də ayaq saxladı. «Paşa market»ə çatmağa iki yüz metr qalırdı. Onun market»ə 77 marat borcu vardı. Düz iki aydan çoxuydu ki, borcunu ödəyə bilmirdi. Borcunu ödəyə bilmədiyinə görə də «Paşa market»dən ona sonuncu dəfə xəbərdarlıq eləmişdilər. Xəbərdarlıq eləmişdilər ki, əgər borcunu bir həftəyə ödəməsən, səni kənd içində biabır edəcəyik. Hələ bu azmış kimi, özügəldi Paşanın arvadı dünən yolda onun qabağını kəsib belə demişdi: – Əə, müəllim adamsan, borcunu niyə vermirsən? Bəlkə dədəmin dədənə borcu var? Bax, budur sənə deyirəm, mənim gül ağzımı açdırma, günü sabah borcunu gətirib verməsən, mən bilirəm ki, neyləyəcəyəm! – Neyləyəcəksən? – Səməd müəllimin səsi güclə çıxmışdı. – Arvadını iki yetimçənnən birgə dalına şəlləyəcəyəm! – Sonra da özügəldi Paşanın arvadı ona çəpəki bir nəzər salıb: – müəllimə bax! – deyərək hirslə yerə tüpürəndə Səməd müəllim qeyri-ixtiyari olaraq cibindən dəsmalını çıxarıb üzünü silmişdi və sonra da güclə eşidiləcək bir tərzdə demişdi: «Kaş ki, müəllim olduğum günə daş düşəydi». – Nə deyirsən? – Özügəldi Paşanın arvadı əlini belinə qoyub boru kimi guruldayanda Səməd müəllim qorxusundan səsini çıxarmadı.
Elə o gündən Səməd müəllim özü öz gözündən düşdü və müəllimliyin daşını birdəfəlik atacağı barədə götür-qoy elədi. Sonra da nə fikirləşdisə də Əliş rusetdən gələnə kimi gözləməyə qərar verdi. O, Əlişlə bir sinifdə oxumuşdu. Bir sinifdə oxumuşdu deyəndə Əliş səkkizinci sinifdən çıxıb özü demişkən «məktəbdən canını bir yolluq qurtarmışdı». Əliş məktəbdən canını biryolluq qurtarandan sonra ilk dəfə əmisi Abbasla Aşqabada alma-armud satmağa getmişdi. Sonra Abbas xərcəngə tutuldu və qardaşı oğluna «alverin sirlərini» axıra kimi öyrədə bilmədi. «Alverin sirlərini» Əliş əsgərlikdən gələndən sonra özü öyrəndi və öyrəndiklərini Moskvada tətbiq eləyəndə Səməd Bakıda ikinci kursda oxuyurdu. O vaxtdan çox illər ötüb keçib, çox şey dəyişib. Əlişə indi «Çiçək Əliş» deyirlər. «Çiçək Əliş» bir vaxtlar xəritədə yerini göstərə bilmədiyi Fransadan müxtəlif ətirlər, Hollandiyadan isə Moskvaya «tır»larla gül göndərirdi…
Səməd müəllim yerində bir xeyli dayanıb götür-qoy elədi. O, «Paşa market»in yanından keçməyə ürək eləmirdi, qorxurdu. Qorxurdu ki, Paşanın arvadı onu görən kimi abırını ətəyinə bükəcək, dördyol ayrıcına yığılan kişilərin yanında onu tulasifət eləyib olub-qalan hörmətini də ayaqları altınnda tapdalayacaq. Zalım qızı Əzrayılın özünü də döyüşə çağıra bilərdi. Keçi kimi yaman tərs idi. Dediyindən dönməzdi. Ona sonuncu xəbərdarlığı da elə-belə deyildi. Bu xəbərdarlığın içində böyük bir hay-küy «gizlənmişdi».
«Ay Allah, məni itə döndər, pişiyə döndər» – istər-istəməz hər iki əlini göyə qaldırdı. – Qoy it olum, pişik olum, sevmədiyin donuz olum, bircə Səməd müəllim olmayım. İt olsam, pişik olsam «Paşa market» in qabağından rahatca sivişib keçə bilərəm, ancaq oradan keçmək mənim üçün qıl körpüsündən keçməkdən də qorxuludur. – Qəfildən göyün üzü tutuldu və yağış yağmağa başladı. – Allah məni eşitdi. – Uşaq kimi sevindi. İndi dördyolayrıcında bir nəfər də gözə dəymirdi. – Sənə qurban olum, ay Allah! – O, bu sözləri deyib uşaq kimi yerindən götürüldü. Yüyürə-yüyürə fikirləşdi ki, Allah məni niyə itə, pişiyə, yaxud donuza döndərmədi? – O, «Paşa market»in yanından güllə kimi keçib o biri küçənin girəcəyində dayandı. Yağış qəfil yağdığı kimi qəfil də dayandı. Dodaqlarına təbəssüm qondu. Uşaq kimi sevindi və sevincindən atılıb-düşmək istədi. O, «Paşa market»in yanından qorxusuz-hürküsüz keçdiyinə görə yox, Əlişin dünən axşam rusetdən gəldiyinə görə sevinirdi. Onu görmək üçün yoluna davam elədi. Bir az gedib sağ tərəfə buruldu. Sağ tərəfdə üç mərtəbəli bir «villa» buludlardan nəm çəkirdi. «Villa»nın qabağında qara rəngli bir avtomobil dayanmışdı. «Əliş evdədir!». – gözlərinə işıq gəldi. Amma bayaq elə haldaydı ki, bıçaq vursan qanı çıxmazdı. İndi isə. Hər dəfə qorxa-qorxa «Paşa market»in qabağından keçəndə ley görmüş sərçə kimi gizlənməyə yer axtarmırdı. Böyük ümidlərlə sinif yoldaşı Əlişin qapısına gəlmişdi. Gəlmişdi ki… Elə bu zaman dəmir darvazanın qızılı rəngə çalan qapısı açıldı və əvvəlcə irəliyə çıxmış yekə bir qarın, sonra isə Əlişin az qala yumruq boyda olan başı göründü.
– Paho, Səmi, xoş gördük! – Əliş hər iki əlini irəli uzatdı.
– Xoş gününə gələk, Əliş müəllim! – Dili dolaşdı. Dili dolaşdığına görə də hamının «Çiçək Əliş» dediyi bu pəzəvəng adama «Əliş müəllim» deyə müraciət elədi.
Onun bu müraciəti deyəsən, «Çiçək Əliş»in xoşuna gəlmədi, sağ yanağı səyridi və Səməd müəllimin bozarmış pencəyinə, sonra da dabanı yeyilmiş ayaqqabısına baxıb dedi:
– Müəllim özünsən! – Onun səsindəki bu narazılıq Səməd müəllimi qorxuya saldı və elə o dəqiqə düşündü ki, göyə çıxsa da, nə qədər hoppanıb düşsə də Əliş onu özüylə rusetə aparmayacaq.
– Nə var, nə yox? – Əlişin üzündə yenidən təbəssüm əmələ gəldi.- Yaman dəyişmisən! Səni güclə tanıdım.
– Ay Əliş, şimpanze də güzgüyə baxanda özünü tanıyır, amma mən güzgüyə baxanda özümü tanıya bilmirəm. Heç bilmirəm kiməm, nəçiyəm?
– Müəllimsən dana!
– Belə müəllimliyi görüm qara gəlsin!
Onun müəllim olduğuna görə xəcalət çəkdiyi Əlişin gözündən yayınmadı. Özünü o yerə qoymayıb soruşdu:
– Xeyir ola, ay Səmi?
Ümid dolu gözlərini Əlişin üzünə dikib yazıq-yazıq dilləndi:
– Uşaqların üzünə baxa bilmirəm.
– Necə bəyəm? – «Çiçək Əliş» ciddi bir görkəm aldı. – Yoxsa, sinifdə uşaqlar səni incidir? Bəs bizim Vasif? – O da uşaqlara qoşulub?
– Yox, ay Əliş müəllim!- Yenə də çaşdı və özünə bərk acığı tutdu. Acığından az qala ki, ocaq daşı kimi partlayıb qırıq-qırıq olsun.
– Ay Səmi, deyəsən, ağlın qarışıb. Dedim ki, müəllim özünsən.
– Kaş, anam məni qara bir daş doğaydı. Mən də gedib müəllimlik oxumazdım!
Bayaqkı təbəssüm Əlişin üzünə yenidən qayıtdı və o, uşaq marağı ilə soruşdu:
– Niyə belə deyirsən?
– Bəs necə deyim? – Kövrəldi. – Fikir eləməkdən ürəyim qançır olub. – Güclə eşidiləcək bir tərzdə dilləndi. – Sonra da «Məni də özünlə rusetə apar, – dedi.
Əlişin üzündəki təbəssüm gülüşlə əvəz olundu. Çiyinləri atıla-atıla gülməyə başladı. O güldükcə irəli çıxmış qarnı da yırğalanırdı.
– Səmi, sənin rusetdə nə itin azıb? Başını aşağı salıb müəllimliyini elə!
– Dolana bilmirəm. – Ümid dolu gözlərini Əlişin üzünə dikdi.
– Səbr eylə, ay Səmi! Hər şey yaxşı olacaq!
– Necə səbr eləyim! Məgər bilmirsən ki, arxa su gələnə kimi qurbağanın gözü bərələr.
«Çiçək Əliş»i yenidən gülmək tutdu. Yenə də az qala yarım metr qabağa çıxmış qarnı silkələndi. Elə bil onun içində zəlzələ olmuşdu. Güldükcə zəlzələ vaxtı otağın tavanından asılmış çıraq kimi yırğalanırdı.
Az sonra gülməkdən yaşarmış gözlərinin yaşını sildi və öz üstünlüyündən həzz alıb dedi:
– Bilirəm ki, müəllimlik etməklə uşaqlarının qarnını doyuzdura bilmirsən.
– Bilirsənsə, məni də özünlə apar. Əl-ayağına dolaşmaram.
«Çiçək Əliş» sınayıcı nəzərlərlə onun gözlərinin içinə baxıb soruşdu:
– Yük daşıya bilərsən?
– Hə…
– Yox. Yük daşımaq sənlik deyil. Ayaqüstə güclə nəfəs alırsan.
– Dözərəm! – İnamla bildirdi.
– Bəs kafedə qab-qacaq yuya bilərsən?
– Əlbəttə.
«Çiçək Əliş» başını yırğaladı. Sonra da sol əlini onun çiyninə qoyub dedi:
– İncimə, Səmi! Məndə müəllim ştatı yoxdur.
Səməd müəllimin gözlərinə qaranlıq çökdü. Son ümidi qırıq-qırıq olub «Çiçək Əliş»in ayaqları altına töküldü. Yıxılmaq istədi, amma özünü birtəhər ələ alıb dinməz-söyləməz «Çiçək Əliş»in gözlərinin içinə baxdı. İçi silkələndi. Elə o dəqiqə də ürəyinin tikə-tikə söküldüyünü hiss eləyib ondan uzaqlaşmaq üçün geriyə döndü.
– Hara gedirsən? – «Çiçək Əliş» olun qolundan tutmaq istədi. Səməd müəllim yenidən onun üzünə baxdı. Dodaqları səyridi. Və başını asta-asta tərpədib yavaş addımlarla oradan uzaqlaşdı.
Müəllif: Vaqif İsaqoğlu
>>>> ƏN ÇOX OXUNAN HEKAYƏ <<<<
Mustafa Müseyiboğlu adına kitabxana
===============================================
<<<< WWW.YAZARLAR.AZ və WWW.USTAC.AZ >>>>
Əlaqə: Tel: (+994) 70-390-39-93 E-mail: zauryazar@mail.ru