ŞEİR BÜTÜN DÖVRLƏRİN ƏBƏDİ MÖVZUSUDUR

“Butov Azerbaycan” qazətinin əziz oxuculari, budəfəki söhbət iştirakçımız — tanınmış özbək şairəsi, tərcüməçi və jurnalist, Özbəkistan Yazıçılar Birliyinin üzvü Sənubər MEHMANdır.
Söhbətimiz ustad-şagird ənənələri, Azərbaycan və özbək şeiriyyatı, təsəvvüf ədəbiyyatı, şair ilə şəxsiyyət arasındakı baxışlar haqqında oldu.

—Söhbətimizi poeziyaniz haqqında başlayaq. Şeirlərinizdə Mövlanə Rumi, Əhməd Yəsəvi, Baburəhim Maşrab kimi böyük ustadlarımızın işıqlı nəfəsi hiss olunur.
Belə bir şans hər şairə nəsib olmur.
Bu böyük və ilahi istedad yükünü daşımaq çətin deyilmi?

—Şeir bütün dövrlərin əbədi mövzusudur, niyə də olmasın…
Sualınız çox yerindədir — əslində, Sözün yükü çox ağırdır, çünki bu yük Sözün özü qədər qədim və qiymətlidir.
Amma, müdrik xalqımızda:
“Allah yerin dağlarına baxıb qış göndərir” — deyə müdrik bir atalar sözü var.
Böyük Yaradanımız söz demək cəsarətini və bacarığını verirsə, onu daşımaq üçün də güc verir.
Bundan əlavə, bu dünyada məsuliyyət gözləri ilə baxsan, ən asan işin belə olmadığına rast gələ bilərsən, insan hər zaman, hər hansı bir halda da olsa insan olaraq qalmağın özü nə qədər çətin və əziyyətlidir!
Amma insan hər zaman səbr və mətanət ilə özünü, özünün həqiqi qiymətini anlamağa çalışır.

—Ozod Şarofiddinov, Nəcmiddin Komilov kimi böyük ədəbiyyatşünaslar sizə öz yolunuzu tapmaqda necə kömək etdilər?
Onlarla keçən dövrlər, söhbətlər haqqında fikirlərinizi bölüşsəniz…

—20-ci əsr özbək ədəbiyyatının zirvələri olmuş — Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov haqqında danışmaq istəsək, onların nə qədər böyük Ustad, ensiklopedik bilik və yüksək təfəkkür sahibləri olduğunu söyləsək, bir suala cavab olaraq kitab yazmaq belə yetərli olmaz. Bu böyük ustadlarım ən əvvəl insanlıq elminin zirvələri idilər.
Kim ki, bu ruhani söhbətlərdən faydalanıbsa, şübhəsiz ki, ruhu işıqlanmış və təfəkkürü parlaq olmuşdur, bunlar arasında mən də bu uca varlıqların nəzərinə layiq görülməyimdən məmnun olaraq, bu sevgidən təəccüblənərək, özləri çağırmasalar belə getmişəm.
Doğrusu, deməliyəm ki, hər ikisi də mənim haqqımda özlərinin sevgi və etimad dolu məqalələri ilə — Özbəkistanın Qəhrəmanı Ozod Şarofiddinov müəllimi “Dünya Ədəbiyyatı” jurnalında, filologiya elmləri doktoru, professor Nəcmiddin Komilov müəllimi “Gülüstan” jurnalında yazıblar — amma mən hər ikisinin qarşısına getməkdən çox çəkinmiş və getməyə utanmışam, bu səbəbdən bu böyük ustadlarımdan dualar, səmimi sevgilər və gözəl bir yol arzuları ilə yazılmış ön sözlər mənim üçün miras qalmışdır.
Amma, aramızdakı bu ruhani münasibətlərdə heç bir dünya görüşü qarışmamışdır, yəni mən onların vəzifələrindən və ya mövqelərindən heç bir şəkildə maraqlanmadım, ya da şəxsi problemlərimi, məsələn, təhsil haqqını ödəyə bilmədiyim halda məktəbi tərk etməyim barədə onlara danışmadım.
Düzünü desəm, onların bu vəziyyəti hiss etmələrindən qorxmuşdum.
Mənim üçün onlar ədəbiyyatın, biliklərin yüksək səmasında yaşayırdılar və mən onların o yüksək səma üzərində qalmasını, yerin kiçik qayğılarına qarışmamalarını istəyirdim.
Bəlkə də, bu düzgün deyildi, bunu bilmirəm, çünki o vaxtlar çox gənc idim, həmçinin “qanla girən canla çıxar” — dedikləri kimi mən hələ də o cür təvazökar və utancaq idim.
Şeirlərimdəki azad və sərbəst ruh və insanı təbiətimdəki təvazökarlıq mənim üçün çox çətindir.
İlk sualın dəqiq cavabı burada ortaya çıxdı.

—Sizə görə təsəvvüfün tərifi nədir?
Təsəvvüf şeirləri yazmaq prosesi zamanı hansı mənəvi halı hiss edirsiniz?

—Təsəvvüf əslində ruhun şeiridir.
Onun içində ruh belə poetik yüksəlişlərdə yer və dünyadakı kiçik kədərləri rədd edir.
Təsəvvüfün tərifi ilə yaşamaq, əslində bütün ömrü şairanə bir əhval-ruhiyyə ilə yaşamaqdır.

—Hər bir şairin, yazıçının ruhunun şairləri olur. Sizin ruhunuzu şairləri kimlərdir?

—Mən özbək ədəbiyyatının demək olar ki, bütün klassik şairlərini və Şərq ədəbiyyatının, Azərbaycan
ədəbiyyatının böyük klassikləri Məhəmməd Füzulinin, fars-tacik ədəbiyyatından Həfiz Şirazi, Bədreddin Hilolinin qəzəllərini, bu günün ən yüksək Ruhiyyə səviyyəsində yüksək məqamlar yazan bütün şairləri diqqətlə oxuyuram.
Bundan əlavə, Qərb ədəbiyyatından Jorj Sand, Xulio Kortasar, Emili Dikinsonun və Yaponiya şairi İsakova Takubokunun heykəlləri, klassik və müasir yapon şairlərini, Yasunari Kawabata’nın nazik təbiət tərənnümlərini, ispaniyalı şair Federico Garcia Lorcanın cazibədar heyrətlərini sevirəm.
Həmçinin, Azərbaycan müasir şairləri Romiz Ravşan və Səməd Vurğunun gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram.

—Şair və şəxsiyyət kimi həyatınızdakı ən vacib qərarlar nə olub?

—Hər bir insanın öz həyat prinsipləri olmalıdır, mənim üçün!
Prinsipi, qətiyyətli xarakteri və müəyyən sərhədləri olmayan insanın heç vaxt öz mənəvi kimliyi olmaz!
Məni hər zaman tarazlıqda saxlayan qüvvə bu inamdır!

—Yaradıcı və şəxsiyyət kimi həqiqəti axtarmaq, söz və mənanı dəqiq göstərmək sizin üçün nə qədər vacibdir?

—Məhz bu sualınıza beşinci sualda özüm bilmədən cavab vermişəm (!!!)
İlahi, yüksək inamı və qətiyyətli prinsipi olmayan yaradıcı insanın mənəvi kimliyi olmaz, çünki mənəvi kimlik olmadığı halda, o yaradıcı özü-özlüyündə itir.
Söz və mənası mənim üçün can və bədən kimi bütöv bir anlayışdır!

—“Bəzi şeylər kitablardan öyrənilmir.
Onları ustaddan öyrənmək lazımdır,” deyilir.
Buna necə fikriniz var?

—Doğrudan da elədir — kitablardan öyrənilməyən, yalnız görməklə və yaşamaqla başa düşülən acı həyat həqiqətləri vardır.

—Əmir Qobus deyir ki: “Yüksək dərəcələrə yalnız başdan keçirilən çətinliklərlə nail olunur.”
Sizə görə, şair və şəxsiyyət üçün yüksək dərəcə nədir?

—Mənim fikrimcə, həqiqətən Şair və Şəxsiyyət olmaq üçün ən yüksək dərəcə, hər hansı bir vəziyyətdə də özünün sadə bir insan olduğunu və ona verilən bütün mükafatların Allahın neməti olduğunu unutmamaqdır!
Yəni ən yüksək dərəcə bu təvazökarlıqdır!

—Çox sayda yaradıcı mərkəz olaraq şəhərə meyllənir.
Yaxşı şair, yazıçı olmaq üçün şəhərə meyllənmək nə qədər doğrudur?

—Bir zarafatlı aksioma var, böyük istedadlar kənddə doğulur, şəhərdə ölürlər…
Demək istəyirəm ki, mərkəzin öz cazibəsi var, burada bütün istedadlar cəm olmuş və bu baxımdan bir növ yaradıcı mühitin qaynadığı yer olaraq tək bir yerdə yaradıcıları çəkən xüsusiyyətə malikdir.

—Mitskoviç deyir: “Bütün gün yaxşı yaşamaq, kitab yazmaqdan daha çətindir.”
Sizə görə, biz yaxşı insan olaraq yaşamağı və yaxşı kitablar yazmağı nə qədər bacarırıq?

—Bu suala ümumi cavab vermək mümkün deyil, çünki yaxşı insan olaraq yaşamaq çox özünəməxsus bir prosesdir.
Bir vaxtın özündə kimisi çox yüksək bir həyat yaşarkən, onun yanındakı biri də ən aşağılıq və axmaqlığın ən ucuna çıxa bilər.

—Azərbaycan ədəbiyyatına maraqlarınız haqqında da danışsanız.
Azərbaycan ədəbiyyatından ən çox oxumağı sevdiyiniz şair və yazıçılar kimlərdir?

—Azərbaycan ədəbiyyatı mənim üçün hələ bir sirli dəniz, açılmamış xəzinə kimi durur.
Azərbaycan klassik şairləri Məhəmməd Füzuli, İmaməddin Nəsimi və Bilal Nəzimi çox oxumuşam, xüsusilə Füzulinin otuzdan çox qəzəlini əzbər bilirəm, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının zəhmətli nümayəndəsi Yusuf Samad oğlunun: “Qətl günü” romanını (Usman Qoçxor tərcüməsində) oxuyaraq çox təsirlənmişəm.
Səməd Vurğundan gözəl tərcümələrini də axtarıb oxuyuram, Ramiz Rövşənin şeirlərini sevirəm, ən böyük arzum onları orijinalda oxumaqdır!

—Sizcə, Azərbaycan və özbək ədəbiyyatı arasında hansı ümumi xüsusiyyətlər və bənzərliklər var?
Bu iki xalqın ədəbiyyatı bir-birinə necə təsir edir?

—Bu iki xalqın kökü birdir, bizim Azərbaycanla dinimiz ortaqdır, ədəbiyyatımız ortaqdır, buna görə ədəbiyyatımız da ruhən bir-birini tamamlayan əkiz ədəbiyyatlardır.

 

Söhbətləşdi:
Cahangir NAMAZOV,
“Butov Azərbaycan” qəzetinin, “YAZARLAR” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, Özbəkistan üzrə təmsilçisi.
Azerbaycan Jurnalistlar birliyinin üzvü.