“HEYDƏR ƏLİYEV ŞƏXSİYYƏTİ ƏDƏBİ TƏNQİD MÜSTƏVİSİNDƏ”   

(Ayətxan Ziyad – İsgəndərovun eyni adlı kitabı haqqında)

Şoxəsrlik tarixi yolun sıralanmasında Azərbay­can üçün özünə həmişəyaşarlıq qazanmış bir yaddaş var: 1923-cü ilin 10 may tarixi. Qürurvericidir ki, bu tarix ilk xatırlandığında hər haldan öncə ümummilli lider Heydər Əliyevin adı və  doğum günü yada düşür. Həmən zaman çərçivəsindən bu gün bizi bir əsrdən artıq zaman uzaqlığı ayırır. Bu elə bir yaddaşdır ki, zaman ötdükcə daha da möhkəmlənir. Ulu öndər həmişə bizimlə olub və olacaq!

Hər hansı problemin həllində yol­göstərənimiz, ilham­verənimizdir bu gün də. Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun yara­dıcılıq gecəsindəki çıxışında (1998-ci il dekab­rın 19-u) söylədiyi kimi, harada olmasından və hansı vəzi­fədə çalışma­sından asılı olma­yaraq, əli həmişə Azərbay­canın, Azərbaycan xalqının üstündə olub. Vətən hər dara düşəndə, tale biçimli problemlə üzləşəndə sinəsini irəli verib, doğma yurdunun qoruyucu mələyinə çev­rilib.

Həyat sənin iradəndən asılı olmayan döyüş meydanıdır. Heydər Əliyev həm də ona görə xoşbəxt taleli insandır ki, həyatın istənilən “eniş-yoxuşunda” özünəgüvənlik, müzəffər olacağına əminlik qoşa qanad kimi həmişə O`nunla çiyin-çiyinə yol yoldaşlığı edib: Doğma Azərbaycanını aqrar res­pub­likadan 15 ittifaq respublikası (keçmiş SSRİ) sıralan­ma­sında aqrar-sənaye, elm, mədəniyyət, təhsil respublikasına çevirəndə də (Azərbaycana I hakimiyyət dövrü nəzərdə tutulur), dünyaya meydan oxuyan “SSRİ” adlandırılan nəhəng bir dövlətin nəqliyyat, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, səhiyyə və s.prob­lem­lərinin həllini çiyinlərinə götürəndə də (SSRİ Baş naziri­nin I müavini işlədiyi illər nəzərdə tutulur), vətəndaş mühari­bəsi və parçalanmaq təhlükəsi ilə göz-gözə duran Azərbayca­nını gözlə­nilən bəlalardan hifz edəndə də, artıq dövlətçilik ənənələrini formalaşdır­mağa başladığı respublikamızı etibarlı əllərə əmanət edib haqq dünyasına qovuşanda da (1993-2003-cü illər nəzərdə tutulur).

Ömrümüzün Heydər Əliyevsiz zaman uzaqlığında hər hansı Azərbaycan övladının Ulu öndəri ruhən xatırlamadığı, düşüncələrini paylaşmadığı gün olubmu? Qəribə səslənsə də, faktdır ki, dövlət səviyyəli hər hansı İŞ`in icrasında düşün­cələri həmişə bizimlə olub. Bu ovqat o fikrə haqq qazandırır ki, “Özünü düşünənlər Tanrının ona bəxş etdiyi ömür qədər ya­­şa­­yırlar, xalqını düşünənlərin ömürü xalqının ömürü qədər­dir” (Qədim yunan fəlsəfəsindən).

Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyət dövrü Azərbaycan dünyasında 4 nəslin tale yolundan keçib. I nəsil, Ulu öndərin Azərbaycana I hakimiyyəti dövründə kamillik yaşında olan­lar. Sonra­kı nəsil həmin dövrdə (XX əsrin 70-ci illərində) gənclik yaşında olanlardır. O kəslər ki, Heydər Əliyev iş üslubundan, ideyalarından dərs götürüb “silahlanıblar”. III nəsil 1970-ci illərin məktəbyaşlılarıdır, Heydər Əliyev ideyaları bütünlüklə ruhuna hopan və indi artıq kamil yaş həd­dində olan bir nəsil. Hansı ki, Ümummilli lider ideyalarından əxz et­dik­lərini bu gün dövlətçiliyimizin inkişafı, Azər­bay­canımızın tərəq­qisi üçün həyata keçirir. IV nəsil – XX əsrin 90-cı illərində yetişmiş, azərbaycançılıq ideologiya­sına sahib­­lənmiş gənclər.

Bu məzmunda Heydər Əliyevsiz ötən zaman məsafə­sindən bugünümüzə baxanda həyatımızın bütün mərhələ­lərində Heydər Əliyev ideya-siyasi istiqamətinin, yaradıcı fəaliyyətinin izlərini görürük.

Faktlara müraciət edək: Azərbaycana rəhbərliyinin I hakimiyyəti dövründə sosial-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni sahələrin inkişafında sürətli sıçrayışa nail oldu. 13 il 6 aylıq bir zaman və aqrar ölkədən sənaye, kənd təsərrüfatı, mədə­niy­yət (və s.) respublikasına çevrilmiş bir respublika!

Azərbaycan bir sıra sahələrdə keçmiş İttifaq respublikaları arasında öncüllüyü ələ almış, 15 respublikanın ali hakimiyyət orqa­nı­na rəhbərlik edən dövlət başçısı (Sov.İKP MK-nın baş katibi L.İ.Brejnev) iki dəfə Azərbaycana səfərdə olmuşdu. Bunların hamısı Heydər Əliyevin siyasi uzaq­görənliyinin, gər­gin iş qabiliyyətinin nəticəsi idi.

Bu faktı da qeyd etməyə bilmərik ki, Azərbaycanın da zörən ittifaq “təşkil” etdiyi dünyaya meydan oxuyan SSRİ adında döv­lət qurumunda idarəetmə və siyasi səviyyəsinə ehtiyac duyulub ali hakimiyyət postuna dəvət almış iki azərbay­can­lıdan biri Heydər Əliyev olub.

Sonralar bu dövrlərin müqayisəsini edən Ümummulli lider deyirdi: “Bu gün tam əminliklə söyləmək olar ki, Azər­baycanın dövlət suverenliyi və iqtisadi müstəqilliyi, sistemli şəkildə artan xarici iqtisadi əlaqələri, dünya iqtisadiyyatına get-gedə daha dərindən inteqrasiya olunması 1970-1985-ci illərdə təməli qoyul­muş xalq potensialına əsaslanır” [Əliyev Heydər. ­Müs­təqilliyimiz əbədidir. 31-ci kitab., B., Azərnəşr, 2010, 512 səh. s.145].

Heydər Əiyev II dəfə Azərbaycana ali hakimiyyət orqa­nına rəhbərliyə dəvət alanda artıq 46 yaşında yox, 70 yaşla­rında ağsaqqal, dövləti idarəetmə işində bitkin təcrübəyə ma­lik müdrik ictimai-siyasi xadim, fenomenal rəhbər idi. O`nun prezident seçkilərində xalqa verdiyi vədi xatırlayaq:

“Mən öz üzərimə,dediyim kimi, böyük məsulıiyyət götür­müşəm”, – deyirdi Heydər Əliyev, – “Məsuliyyət də ondan ibarətdir ki, Azərbaycan dövlətini möhkəmləndirim, onun müs­­tə­qil dövlət kimi yaşamasını təmin edim və Azərbaycan xalqını birləşdirim. Kim Azərbaycanı sevirsə, kim Azərbay­canın müstəqil dövlət olmasını istəyirsə, kim Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarının azad olunmasını istəyirsə, kim Azərbay­canın ərazi bütövlüyünü istəyirsə, o, bu bayraq altında, bu şüar altında, bu sözlər altında, bu amal altında birləşməlidir. Azərbay­can heç bir ölkənin təsiri altına düşmə­yəcək. Azər­baycan öz müstəqilliyini qoruyub, qoruya­caq da. Bu mənim bir prezident kimi siyasətimin əsas ana xəttidir. Və bunun üçün də hamı bir yolnan getməlidir. Burda başqa yol yoxdur” [Əliyev Heydər. Müstəqilliyimiz əbədidir. 7-ci kitab, B., Azərnəşr, 1998-ci il, 519 səh. s.141].

Ulu öndər “… müəllifi olduğu milli inkişaf strate­gi­ya­sında ictimai, siyasi, sosial, iqtisadi, mədəni və digər sahə­lərdə qar­şı­da duran vəzifələri düzgün müəyyənləşdirmiş və məharətlə həyata keçirmişdir. Heydər Əliyevin milli neft strategiyasının uğurla reallaşdırılması nəticəsində xalqımız öz təbii sərvət­lərinin tam sahibinə çevrilmiş və qısa müddətdə ölkəmizin inkişafına güclü təkan verən resurslar əldə edil­mişdir. Azər­baycan Respublikasının ilk Konstitusiyasının qəbul olunması və bütün sferaları əhatə edən köklü islahat­ların həyata keçirilməsi, demokratik, hüquqi dövlət qurucu­luğu, nizami ordunun yaradıl­ması Heydər Əliyevin Azərbay­can xalqı qarşısında müstəsna xidmətləridir. Xalqımızı vahid amal ətrafında birləşdirən azərbaycançılıq ideologiyasının forma­­laş­dırılması, ana dilimizin dövlət qayğısı ilə əhatə olun­ması, ictimai-siyasi, elmi və mədəni fikir tariximizin əlamət­dar hadisələrinin müntəzəm qeyd edil­məsinin ənənə halı alması, Azərbaycanın çox­əsrlik mənəvi-mədəni irsə sahib qədim diyar və sivilizasiya­ların qovşağında yerləşən tolerant­lıq məkanı kimi geniş şöhrət qazanması Heydər Əliyevin mükəmməl quruculuq proqramının tərkib hissələri olmuşdur” (Azərbaycan Res­pub­likasında 2023-cü ilin “Heydər Əliyev İli” elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respub­likası Prezi­den­ti­­nin 29 sentyabr 2022-ci il sərən­camın­dan).

2023-cü ilin “Heydər Əliyev İli” elan edilməsi haqqında Prezident sərəncamında deyilir: “Müstəqil Azər­baycan Ulu öndərin indiki və gələcək nəsillərə əmanəti, onun zəngin və çoxşaxəli irsi isə xalqımızın milli sərvətidir. Bu müqəddəs mirası qoru­yub saxlamaq hər bir azərbaycanlının şərəfli vəzifə­sidir”.

***

Heydər Əliyevin daha bir tarixi xidməti qurub gələcəyini müəyyənləşdirdiyi Azərbaycan dövlətini əmin əllərə ötür­məsi­dir. Ulu öndərin siyasi varisi İlham Əliyev haqqında söylədik­lərini xatırlayaq: “Mən İlham Əliyevə özüm qədər inanıram”.

Bu özünəgüvən Heydər Əliyevsiz yaşadığımız həyatın bütün sahələrində özünü təsdiq etmişdir: Azərbaycan dünya­nın qəbul edib hesablaşdığı bir ölkəyə çevrilmiş, xal­qımız üçün tale acısı olan Qarabağı erməni işğalından azad etmiş­dir. Bu gün Azərbaycan dünyanın region dövlətləri ilə bir masa arxasında “qərar tiutmaq” səlahiyyətindədir.

***

2023-cü ilin “HEYDƏR ƏLİYEV İLİ” elan edilməsi, yubiley ilinin prezident sərəncamı səviyyəsində qarşılanması Heydər Əliyev irsini öyrənənlər üçün yeni tədqiqat istiqamət­lərinin aşkarlanması işini şaxələndirmiş, yeni mövzulara işıq salmışdır.

Heydər Əliyev ideya­ları tədqiqatçı olaraq Ayətxan Ziyad İsgəndərovun yara­dı­cı­lı­ğın­da ana xətdir. Oxucuya təqdim olunan məqalələr bu qənaətin göstə­ricisidir.

Topluya ümumilikdə 8 məqalə daxil edilib: “Müstəqil­liyə uzanan ciha­dın sonucu – dayanıqlı suveren Azərbaycan”, “XX əsrin 60-80-ci illər xofu – dissidentlik (problemə Heydər Əliyev baxışı)”, “Azər­bay­canın döv­lət­­çilik konsepsiyasını yazan siyasi lider”, “Tarix yaradan siyasi xadim, dövlət qurucusu”, “Azərbaycan ­ ədliyyəsinin hamisi”, “Tarixi ədalətin təntənəsi və beynəl­xalq hüququn bər­pası”, “Dövlət quruculuğunda prioritet sahə (Azər­bay­canın təhsil siyasətinə Heydər Əliyev baxışı)”, “Heydər Əliyev: Milli kimliyimizin qürur ünvanı” bu sıradandır.

Heydər Əliyev şəxsiyyəti müəllif üçün kimdir?

“Ümummilli lider”, “Ulu öndər”, “Azərbaycanın me­marı və qurucusu”, “Azərbaycanın döv­lət­­­çi­­lik konsepsiyasının yara­dı­cı­sı”, “böyük dövlət xadimi”, “Tarix yaradan siyasətçi”, “Feno­men”, “Fövqəl­dərk”, “Fövqəl­­fitri qa­bi­­liy­­­­yət”, “Föv­qəl­­­­­anlam”, “Föv­qəl­­­ünsiyyət”, “Föv­qəl­zəka sahibi”, “Heydər – xalq, xalq – Heydər”, “böyük siyasi lider”… Bu və bu kimi bir çox anla­yış­­ların, həmçinin bun­ların fövqün­də bü­tün digər fövqəl­insani məziyyət­lərin bir tam halında Heydər Əliyev şəxsiyyətində cəm­ləş­məsinin “sirri” (bu və buna­bən­zər məntiqli sualların cavabı) kitaba daxil edilən məqalələrdə müxtəlif rakurslardan məqam-məqam açıqlanır.

Sual oluna bilər: Ümummillil lider haqqında cild-cild əsər­lər yazılıb, “Heydər Əliyev şəxsiyyəti ədəbi tənqid müstəvi­sində” dərs vəsaiti qeyrilərindən hansı məziyyətlərii ilə fərq­lənir?

Münasibət AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri dok­toru, pro­fessor, mərhum Vəli Əliyevin zamanında əsərə yazdığı rəydə: “Ulu öndər haqqında cild-cild kitablar yazılıb, bun­dan sonra da yazılacaqdır. Ancaq A.Ziyad Ulu öndər haq­qında hətta hamıya bəlli faktları, hadisələri tədqiqatçı olaraq özünəməxsus tərzdə və publisistik dillə, poetik axarda çox gözəl nizamlayıb. Qələmə aldığı hər kəlmədə qoyulan prob­lemə A.Ziyadın özünə­məxsus baxış tərzi, Ümum­milli lıiderin ideya­larına ürəkdən və bənzərsiz bağlılığı görünür. Dərs vəsaitini qeyri əsərlərdən fərqləndirən məhz bu məziyyətidir”.

***

“Heydər Əliyev və dissident ədəbiyyatı” mövzusu Heydər Əliyev ideya-siyasi irsinin istiqamətlərindən yalnız biridir və Azərbaycan ədəbiyyatında və jurnalistikasında ilk dəfə 2008-ci ildə Ayətxan Ziyad tərəfindən tədqiqat obyekti olmuş, “Azər­bay­can” jurnalında, “Azərbaycan Universitetinin Xəbərləri”ndə və “Paritet” qəzetində dərc edilmiş, sonrakı illərdə ADPU Tədris Metodika Şurasının 27 oktyabr 2017-ci il tarixli iclasının qərarına əsasən (protokol №1) təsdiq olunan dərs vəsaitinə, 2023-cü ildə isə ADPU Elmi Şurasının 18.07.2023-cü il tarix­li 8 saylı qərarı ilə çap olunan “Heydər Əliyev irsi və müasir Azərbaycanın inkişafının bəzi məsələləri” monoqrafiyasına daxil edilmişdir.

“XX əsrin 60-80-ci illər xofu – dissidentlik” adlandırılan bu məqalə­də“Ədəbiyyat və şəxsiyyət münasibətləri” proble­minə toxu­nulur vəÜmummilli liderin simasında bir-birini tamamla­yan üç cəhət diqqətə çatdırılır: 1) şəxsiyyətin ədəbiy­yata diqqət və qayğısı, 2) ədəbiyyatın öz borcunu şəxsiyyətə qay­tar­ması, baş­­qa sözlə, şəxsiyyətin sənətkar qələmi ilə əbə­di­­ləş­diril­məsi, 3) şəxsiyyətin ucalığının zamana görk olması prob­lemi.

“Heydər Əliyev şəxsiyyəti ədəbi tənqid müstəvisində”adlı əsərini ərsəyə gətirməklə müəllif Heydər Əliyev şəx­siy­yətinə öz vətən­­­­daşlıq borcunu qaytarmaq, gücü müqabi­lin­də şəxsiy­yə­ti (Heydər Əliyevi) əbədilik ucalığında qərar­laş­dırmaq niy­yətini ortaya qoymuşdur. Bu məzmunda əsəri Heydər­­­­şünaslığın tədqiqinə və HEYDƏR ƏLİYEV irsinə Ayətxan Ziyadın vətən­­daş borcu qismində dəyərlən­dirmək də olar.

 Zaur Ustac,   “Yazarlar” jurnalının baş redaktoru,

 Azərbaycan Yazıçılar və  Jurnalistlər birliklərinin üzvü