Nigar Səttarzadənin “AXIDILMIŞ QANIN İZİ İLƏ” romanı haqqında təəssüratlarım

Nigar Səttarzadənin “AXIDILMIŞ QANIN İZİ İLƏ” romanı haqqında təəssüratlarım

“Axıdılmış qanın izi ilə” romanı Nigar Səttarzadənin yaradıcılığından oxuduğum birinci nümunədir. Bu kitabı da dəyərli ziyalı Zaur Ustac öz şəxsi kitabxanasından mənə bağışlayıb.
Romanın ifadə dili o qədər sadə və cəlbedicidir ki, oxumağa başlayandan haçan yarıya çatdığımı hiss etmədim.
Müəllif bu kitabda taleyin 20 yanvar zərbəsi dəymiş insanların həyat hekayələrini, xatirələrini və yaşantılarını qələmə almışdır.
“Axıdılmış qanın izi ilə” maraqlı həyat hekayələri olan obrazların qalareyasıdır.
Müəllif faciənin miqyasını təkcə yaddaşlara həkk olunmuş hadisələrlə ideyil, illər keçəndən sonra hiss və duyğularda təzahür edən əzab və iztrablarla təqdim edir.
Burda baş qəhraman kim atası 20 yanvarda qəhramancasına şəhid olmuş Nazənindir. Bütün baş verənlər onun dili ilə çatdırılır.
Nazənin istedadlı, həsas və hyatsevər bir qızdır. O, öz təkidi ilə qönşudakı rəsm müəlliminin yanına gedərək rəssamlıq qabilliyyətləri qazanıb, dərslərində məsuliyyətlidir.
Bütün hadisələr onun özünün yaşadığı , gördüyü və eşitdiyi həyat gerçəklikləri fonunda təqdim olunur.
Əslində romanın çox yığcam bir süjet xətti var.
Başlanğıcda Nazənin ailəsi-anası və Rüxsarə nənəsinin ailə qayğıları, həyat tarixçələri təsvir olunur.
Ailə müqəddəs amal uğrunda canından keçmiş şəhid Nadirin adını, şərəfini və yeganə yadigarı olan Nazənini qoruyub saxlamaq üçün hər bir qəhrəmanlığa hazırdır.
Romanın qayəsi “qara yanvar” müsibətini, işğalçı ordunun xalqımıza qarşı etdiyi zülm və işgəncəni, xalqın mübarizə ruhunu, iradəsini təsvir etməkdir. Bunun üçün müəllif qəhrəmanını həmin hadisələrin ağrılarını öz yaddaşında yaşadan insanlarla qarşılaşdırır. Baş verənlər həmin qəhrəmanın danışdığı acı xatirələridir.
Düzdür, hadisələr bəzən dəyişərək süjet xəttindən kənara çıxir, amma maraqlı həyat hekayələri ilə müşayət olunduğundan bu, o qədər də hiss olunmur.
Romanınn əvvəlində Nazəninin uşaqlıq qayğıları təhsili, maraqları atası haqqında qurduğu xəyallarları, həmçinin doğmalarının həyat tarixçəsi, zamanla qarşılaşdığı problemlər, təsvir olunsa da əsas düyün nöqtəsi Nazənin anası və nənəsi ilə birlikdə Şəhidlər xiyabanına getdiyi epizodda üzə çıxır. Ailə adətən təkcə 20 yanvarda deyil, digər əlamətdar günlərdə də Nadirin məzarını ziyarətə gedir. Bu dəfə də doğum gününün ildönümü ilə əlaqədar olaraq Şəhidlər xiyabanına gedərkən onlardan qabaq məzarın üstünə gul qomüş bir kişi ilə rastlaşırlar. Aralarında olan maraqlı dialoqdan məlum olur ki, daim Nadirin qəbri üstünə tər çiçək gətirn bu insan onun fədakarlığı hesabına həyatda sağ qalmış həkim Rüstəm Cəfərlidir. Nadir həmin 19 yanvar gecəsində onun həyatını düşmən gülləsindən qoruyub, lakin bu fədakarlıq zamanı öz həyatını itirmişdir.
Rüstəm o yanvar gecəsinin bütün dəhşətlərini yaşamış bir həkimdir. O, həmin gecə insanların qəniminə çevrilmiş işğalçıların törətdiyi cinayətlərin şahididir. Bir həkim kimi güllə yarası almış insanların yardımına gedərkən güllə yağışına tuş gəlir. Belə şəraitdə həm yaralını, həm də onun həyatını xilas etmək istəyən bir cavan oğlanla rastlaşır.
Gözlərini qan örtmüş əsgərlər yaralını xilas etməyə imkan vermirlər, onu güllələyib məhv edirlər. Rüstəmin həyatı üçün təhlükə yarandığı anda hmin fədakar insan özünü qabağa verərək onu xilas edir, özü isə qəhrəmancasına həlak olur.
Rüstəm onu xilas edən şəxsin Nadir adlı birisi olduğunu biləndən sonra daim məzarını ziyarət edir, ailəsinin, yaxınlarının axtarışına çıxır. Belə bir təsadüf baş verənlərdən illər keçəndən sonra baş tutur.
Onun məramı həyatını borclu olduğu şəhidin ailəsinə öz mənəvi borcunu çatdırmaqdır.
Tanışlıqdan sonra fikri dəqiqləşir. Qət edir ki, bundan sonra bir doğma kəs kimi həyatı heç də asan keçmyn ailədən aralı düşməsin, doğma ata əvəzi olaraq həmişə Nazəninin yanında olsun, ailənin hər bir problemini Nadirin əvəzinə özü qarşılasın. Hadisələrin gedişində də biz bunu bariz şəkildə görürük.
Nazəninin gözünə görə ağır əməliyyata getməsi, müalicəsi zamanı Rüstəm bir an belə ailəni tək buraxmır.
Romanda öz həyat müsibətləri ilə diqqəti cəlb edən obrazlarından biri də Sadiq həkimdir. O, Nazəninin ağır göz əməliyyatını boynuna götürmüş cərrah, xəstəxananın baş həkimidir.
Sadiqin ürək ağrıdan kədərli bir həyat hekayəsi olub. İradəli və fitrətən istedadlı olan bu günahsız insan ailə həyatında xəyanətin qurbanı olub. Başına gələnlərdən sarsılıb ruhdan düşdüyü bir zamanda Fürizə adlı bir qız ona ikinci nəfəs verir, həyatını təzədən qürmağa ruhlandırır. Lakin həyatının huzur tapdığı məqamda yanvar hadisələri ona ikinci zərbəni vurur Xəstəxanada və yardıma qaçdığı yerdə əynindəki ağ xələt qana bələnir. Belə bir vəziyyətdə evə dönərkən işıqsız qalmış evdə növbəti faciə baş verir. Təbiəti etibarı ilə nisbətən qorxaq və emossyonal olan Füruzə onun üstündəki qanı gördükdə şok vəziyyətinə düşür, özündən gedir. Həkim müdaxiləsinə baxmayaraq özünə gəlmir və dünyasını dəyişir.
Beləliklə, uğursuz bir həyat istedadlı, talesiz insanı əsəb və ürək xəstəliyinə salır, butun ümidlərini boşa çıxır.
20 yanvar yarasını güclə həzm edən Sadiq həkim şəhid balası Nazəninin dərdlərinə şərik olmağı özünə mənəvi borc bilir, kədrli həyatını cilalamaq üçün bütün qüvvəsini ortaya qoyur. Sağalmasına az ümid olan qızın əməliyyatı uğurlu keçir. Lakin həkim həyatın acı dərslərini yada salıb təsirlənir, əməliyyatdan bir qədər sonra huşunu itirərək xəstəxanalıq olur.
Ümumiyyətlə, bu yığcam romanda özünə yer tutmuş bütün personajların hər biri özünəməxsus xarakter və xüsusiyyətl mxsusdurlar. Nazəninin anasının dayısı Əlihüseyn davakar olmaqla yanaşı, həm də ürəyiyuxa adamdır. Doğmaları üçün canından belə keçməyə hazırdır. Hazırlıq müəllimi Minayə müəllim mülayim insan olmaqla yanaşı dar ayaqda hövsəlsizdir. Rusiyada fədakarlıq göstərərkən zədələnib qospitala düşür. Özünü çatdıran ana emossiyalarına sakin ola biməyib sarsılır ağlşma qurur. Tibb bacısı onu kənar şəxs hesab edir sakitləşməyini tələb edir. Minayə müəllimə özünü ələ ala bilməyən qızın saçından yapışıb tənbeh etməkdən də çəkinmir.
Amma, sonda məlum olur ki, bu qız gələcəkdə elə gəlini olacaqmış.
Roman nikbin bir sonluqla yekinlaşır.
Nazənin əməliyyatın uğurlu alınması şərəfinə hazırlanmış tortun məhz Sadiq həkimin kəsməyini arzulasa da, onun gəlmədiyindən pərişan olur və onu çağırmağa yollanır. Amma həkimin kabinetinə girərkən qəribə mənzərə ilə rastlaşır. Həyatını xilas etmiş insan özü huşsuz vəziyyətdə kresloda oturub. Ona yardım etmək istəyəndə masanın üstündə eyni ilə özünün bənzəri olan bir qızın şəklini görür və təəccüb edir. Sonda həmin qızın Füruzə olduğunu Rüstəm açib deyir.
Bu epizodun hansı məna kəsb etdiyi bir qədər ziddiyyətlidir. Amma mənim çıxardığım nəticə
Nigar Səttarzadənin “Axıdılmış qanın izi ilə” romanının ötürdüyü mesaj isə belədir öz həyatını sevgisinə, həyat amalına qurban verənlər sevgiyə, xalqın ehtiramına layiqdirlər.
Sevgi də enerji kimidi, o itmir, ancaq öz formasını dəyişir. Nazəninin şəhid atası öz ürəyinin hökmü ilə özünü xalqa qurban vermiş Rüstəmlə Sadiq həkim də həmin sevgini Nazəninə, qaytarmışlar.
Sonda isə Nazənin kitabın üz qabığında təsvir olunan qaydada portretini yaradaraq bütün sevgilərin yaşamaq hüququnu bəyan etmək istəyir.
Romanı oxuyub başa çıxarkən həm də bir həqiqətə inanırsan ki, “qanlı yanvar” həm də Rüstəmin, Sadiqin, Nazəninin timsalında xalqımızın oyanışa, birliyə, gətirib çıxarmış şərəf yoludur.
Zənnimcə, oxuduğum kitab ənənəvi romanlardan bir qədər fərqlidir. Mənə görə süjet xəttinin yığcamlığına görə daha çox povestdir. Süjet xəttindən kənara çıxmalar da var.
Oxuduqca hiss edirsən ki, Nazənin surəti müəllifin öz prototipidir. Nigar xanım romanı yazarkən məqsədi yolunda mücadil etdiyini, 20 yanvar hadisələrini canlı şahidəri ilə uzun müddət tmasda olub onların xatirələrinidən bəhrələnib.
Romanı oxumağa dəyər. Maraqlı və təsirlidi.
Müəllifə uğurlar arzulayıram!