Təkəbbür və təbəssüm
Təkəbbür və təbəssüm
Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında təmsil janrına yeni nəfəs, yeni üslub gətirən qələm sahiblərindən biri də Valeh Heydərdir. Onun təmsilləri klassik ibrət ənənəsini yaşatmaqla yanaşı, müasir insanın qarşılaşdığı mənəvi, sosial və ekoloji problemləri obrazlar dili ilə çatdırır. Bu təmsillər həm sadə oxucuya, həm gənclərə, həm də cəmiyyətin düşünən təbəqəsinə yönəlmiş bir “Oyanın!” çağırışıdır.
Valeh Heydərin “Aləm savaş içində” adlı təmsili ilk baxışdan təbiət elementlərinin söhbəti kimi görünsə də, əslində insanın yaratdığı fəlakətlərə təbiətin etirazı kimi səslənir. Ağac, Külək və Su – bir-birini tamamlayan üç ünsür – sanki dünyanın müxtəlif bölgələrində baş verən yanğınlara, ekoloji çirklənməyə, su hövzələrinin korlanmasına, iqlim dəyişikliklərinə şahidlik edən canlı təbiət nümayəndələri kimi danışır.
Küləyin “Əsməyə də qorxuram” deməsi, Suyun “Çirkab adlı dərd”dən xəstələnməsi, Ağacın meyvəsinin çürüməsi – bunların hər biri müasir ekoloji böhranın bədii şəkildə ifadəsidir. Təmsil insanı düşünməyə vadar edir: biz təbiəti məhv etdikcə, əslində özümüzü təhlükəyə atırıq. Təbiətin canı ağrıyırsa, insanın da gələcəyi ağrıyır.
“Çox gözəldir təbiət” təmsili isə müasir dövrün əsas problemini – insanların ekranlara əsir düşməsini gündəmə gətirir. Burada Ağ Dovşan bahalı telefonun cazibəsinə qapılıb real dünyadan, ətraf təbiətdən, dostlarından uzaq düşür. Qəfəsdəki Boz Bülbülün ondan narahatlığı təkcə şəxsi qayğı deyil; bu, bütün cəmiyyətə ünvanlanmış xəbərdarlıqdır.
Müəllif obrazlı şəkildə göstərir ki, bəzən biz öz əlimizlə özümüzün “ekran qəfəsini” yaradırıq. Ətraf aləmin, təbiətin gözəlliklərini, həyatın sevinclərini virtual dünyanın kölgəsində itiririk. Təmsilin nəticə mesajı bir çağırışdır: insanlar, ekrandan baş qaldırın, dünyaya baxın – həyat gözəldir, təbiət əvəzolunmazdır.
“Gözəl Qu quşunun səhvi” təmsili isə əxlaqi-didaktik ruhu ilə seçilir. Burada müəllif təkəbbürün insanı hansı vəziyyətə salacağını yumşaq, lakin təsirli şəkildə göstərir. Gözəlliyinə güvənən, lovğalanan Qu quşu qazlara lağ edir, onları kiçik görür. Amma həyatın sərt anında məhz həmin qazlar onun köməyinə gəlir.
Bu təmsil aşağıdakı dəyərləri ön plana çıxarır:
–Hər kəsə hörmət
–Dostluğun qiyməti
–Mərhəmətin gücü
–Lovğalığın sonu etirafdır
Hekayətin sonunda Qu quşunun səhvini başa düşməsi vacib bir dərsdir: insan nə qədər istedadlı, gözəl, bacarıqlı olsa belə, təvazö həmişə yüksək keyfiyyətdir.
Valeh Heydərin təmsillərinin:
–dili sadə, anlaşıqlı,
–məzmunu dərin,
–mesajı aydın,
–obrazları isə həm realist, həm də simvolikdir.
O, Ezopdan üzü bəri; Nizamini, Füzulini, Krılovu, Seyyid Əzim Şirvanini, Qasım bəy Zakiri, Mirzə Ələkbər Sabiri, Hikmət Ziyanı, Mikayıl Məxfini yada salan bir ibrət ənənəsini bu günün gerçəkliklərinə tətbiq edir. Məsələn, ekologiya, texnologiya asılılığı, insan münasibətləri və mənəvi aşınma kimi müasir mövzular onun təmsillərində həm poetik, həm də publisistik çalarlarla təqdim olunur.
Bu baxımdan Valeh Heydərin yaradıcılığı təkcə ədəbiyyatın yox, həm də cəmiyyətin ehtiyacı olan bir ədəbi məktəbdir – öyüd-nəsihət məktəbi, düşüncə məktəbi, insanlıq dərsi.
Valeh Heydərin təmsilləri günümüzün problemlərinə bədii güzgü tutur. O, insanı təbiəti qorumağa, texnologiyadan ağılla istifadə etməyə, lovğalıqdan uzaq olmağa, dostluğu qiymətləndirməyə çağırır. Bu əsərlər həm uşaqlar, həm gənclər, həm də böyüklər üçün eyni dərəcədə ibrətamiz, düşündürücü və maarifləndirici xarakter daşıyır.
Belə təmsillər cəmiyyətin mənəvi toxumasını möhkəmləndirən nadir ədəbi nümunələrdir — necə ki təbiət safdır, necə ki dostluq müqəddəsdir, necə ki insanlıq ən böyük dəyərdir.
Müəllif: ZAUR USTAC