Zaur Ustacın “Can ay ana…” şeirində şəhidlik kultu və ana obrazı
Zaur Ustacın “Can ay ana…” şeirində şəhidlik kultu və ana obrazı
Azərbaycanın müasir ədəbi düşüncəsində milli duyğuların, şəhidlik məfkurəsinin və ana-vətən sevgisinin poetik şəkildə ifadəsi xüsusi yer tutur. Bu dəyərlərin bədii təcəssümünü öz yaradıcılığında qabarıq şəkildə əks etdirən sənətkarlardan biri də Zaur Ustacdır. Onun “Can ay ana…” adlı şeiri təkcə bir şəhid anasına ünvanlanmış poetik müraciət deyil, həm də bütövlükdə Azərbaycan xalqının yaddaşına həkk olunmuş şəhidlik kultunun və ana obrazının vəhdətini ifadə edən bir mənəvi dastandır.
Şeir, general Polad Həşimovun müqəddəs şəhidliyinə və onun anasının baxışlarında cəmlənmiş kədər və qürura ithaf olunub. “Can ay ana…” misrası hər bənddə təkrar olunur, bir tərəfdən anamızın adını çağıran xalqın səsi kimi, digər tərəfdən isə şairin şəhidin anası qarşısında baş əyməsi kimi səslənir. Bu təkrir motivi şeirə həm ritmik bütövlük, həm də emosionallıq gətirir — oxucu sanki hər dəfə “Can ay ana” sözlərini eşidəndə içindən gələn bir ahla, bir dua ilə birləşir.
Zaur Ustac bu şeir vasitəsilə şəhid anasının baxışlarını poetik simvola çevirir. Baxış — burada həm xatirələrin güzgüsü, həm qürurun aynası, həm də səssiz fəryadın ifadəsidir. “Bu baxışda Poladının ilk dişi, ilk addımı, gülüşü var” misralarında anasının baxışında oğulun bütün ömrü cəmlənib. Uşaq gülüşündən döyüş meydanına qədər uzanan bir həyat baxışların dərinliyində yaşayır.
Şair hər bənddə “Bu baxışda nələr var…” və “Bu baxışda nələr yox…” sualını qoyur. Bu bədii qarşıdurma həyatla ölümün, varlıqla yoxluğun, sevinc və kədərin sərhədini müəyyənləşdirir.
Bir bənddə ana baxışında Poladın ilk addımı, ilk beşi, şux duruşu var, növbəti bənddə isə “Polad adlı oğul yox…” misrası ilə ölümün acı gerçəyi vurğulanır. Bu antitezalar vasitəsilə müəllif anasının baxışında həm həyatın bütöv panoramasını, həm də ölümün susqunluğunu göstərir.
Burada baxış həm fiziki, həm də metafizik anlam daşıyır. Zaman və məkan anlayışlarının “itdiyi”, “mizanların pozulduğu” bu baxış, əslində, dünyəvi ölçülərin fövqünə qalxan bir mənəvi halı təsvir edir. Ananın gözlərində artıq nə “yelkən” var, nə də “sükan” — yəni istiqamətini itirmiş bir dünya… Amma eyni zamanda bu baxışda qürur, ərənlik, cəsurluq, onur da var. Bu, Azərbaycan anasının təkcə kədərdə deyil, həm də qürurda böyük olduğunun poetik ifadəsidir.
Zaur Ustacın poetik dünyasında şəhidlik, Vətən qarşısında uca bir məqam kimi, həm milli kimliyimizin, həm də mənəvi dirənişimizin simvoludur. “Can ay ana…” şeirində Polad Həşimovun obrazı sadəcə bir şəxsiyyət kimi deyil, bir epoxanın siması, millətin qeyrət və mərdlik aynası kimi təqdim olunur. Şair onun adını çəkərkən əslində Vətən oğullarının ümumiləşmiş qəhrəman surətini yaradır.
“Bu baxışda Poladının mərdliyi,
Ərənliyi, cəsurluğu, qürur var…” –
bu misralar qəhrəmanlıq salnaməsi kimi səslənir. Burada həm də müəllifin dərin inamı duyulur: şəhidlər ölmür, onlar analarının baxışlarında, xalqın yaddaşında yaşayırlar.
Şeirin son bəndində şair Ananı tək bir qadın kimi yox, bir simvol kimi təqdim edir.
“Bu baxışda xanım, xatın bir Ana,
Sinəsində bağrı çat-çat olan var…” –
misraları ilə Azərbaycan qadınının qəhrəmanlıq və dözüm siması canlanır. Müəllif bu obrazı Nüşabə və Tomris kimi qədim türk qəhrəman analarla birləşdirərək, şəhid anasının qəlbindəki ağrını millətin tarixi yaddaşına bağlayır.
Beləcə, “Can ay ana” şeiri fərdi bir dərdin ümumxalq simvoluna çevrilməsi baxımından həm bədii, həm də ideoloji cəhətdən dərin əsərdir.
Zaur Ustacın “Can ay ana…” şeiri sadə sözlərlə böyük bir həqiqəti ifadə edir: Vətən uğrunda can verən övladların anaları – millətin mənəvi sütunlarıdır. Şair, Polad Həşimovun anası timsalında bütün şəhid analarına ehtiramını bildirir.
Bu şeir həm şəhidin ölməzliyini, həm də ananın müqəddəsliyini bədii dillə ölümsüzləşdirən bir ədəbi abidədir. Onun poetik gücü, emosional səmimiyyəti və milli ruhu oxucunu dərin düşüncələrə qərq edir.
Beləcə, “Can ay ana…” — Azərbaycan analarına yazılmış ağı, Vətənə yazılmış and, Polada həsr olunmuş əbədi dualar toplusudur.
Müəllif: Günnur Ağayeva
ZAUR USTAC – CAN AY ANA (Video)
ZAUR USTAC – CAN AY ANA (Mətn)