Azadlıq bəşəri anlayışdı

Azadlıq bəşəri anlayışdı

Azadlıq bəşəri anlayışdı , dərin və yüklü mövzudu. Haqqında çox yazılıb və müxtəlif təriflər verilib. Biri digərini tamamlamayan , dəyişik və eyni zamanda həqiqətin gözündən keçmiş. Bu gün mən də öz düşüncələrimi bölüşmək istədim oxucuyla. İstinadsız , heç kimin fikrinə söykənmədən , tam şəxsi . Bu mövzu zaman -zaman hər kəsi düşündürdüyü üçün həmişə müzakirə obyektinə çevrilib. Ətrafında mübahisələr edilib , hətta bu mövzuda münaqişə edənlər belə olub. Çünki hərə bir müstəvidən yanaşır öz azadlığına , hərənin öz baxış bucağı var və hər kəs ağlı kəsdiyi , dərk etdiyi qədər azaddı. Ümimiyyətlə azadlıq özündərkin bir formasıdı.
O birinci növbədə şüurda başlayır və əməldə bitir.
Azadlıq qapılarını taybatay açıb gözləmir heç kəsi. Onu qazanırlar. Bu işdə mühit və zaman da mühüm rol oynayır. Əgər zehnin, düşüncən buxovdadırsa , qorxursansa , fikirlərini cəmiyyətə görə dəyişirsənsə , demək sənin azadlıq anlayışın da yalnız sözdədi.
Əlbəttə aşırı azadlığın da öz problemləri və eybəcərlikləri var. Azadlığı bütün çılpaqlığı ilə yaşamaq olmaz. Bu da insanı uçuruma apara bilər. Mən sivil azadlıqdan danışıram. Əgər sən öz azadlığına hörmət edirsənsə , qarşı tərəfi də nəzərə almalısan . Sənin azadlığın başqasının məhkumiyyəti olmamalıdı.
Bəs görək bu yolda hamı hamıya dəstəkdimi? Konkret reallıq var və bilirik ki , hamı özünü daha mükəmməl hesab edir. İnsanlar arasında fikir ayrılığı çox vaxt düşmənçiliyə qədər gedib çıxır. Azadlığı meşşanlığa və tərbiyəsizliyə çevirmək olmaz. Bu cəmiyyətdə çox böyük fəsadlar törədər. Şəxsiyyət belə formalaşmır.
Bizdə vəziyyət necədi bəs? Azadlığa münasibət hər kəsdə eynidimi? Cəmiyyət azadlığı tam anlamı ilə qəbul və dərk edə bilirmi? Zənnimcə yox. Bizim cəmiyyətdə azad şəkildə fikir söyləmək mədəniyyəti hələ inkişaf etməyib. Bəzən yuxarılar aşağıları , bəzən aşağılar yuxarıları idarə etməyə çalışır. Bu idarəçiliyin özü azadlığı buxovlamaq istəyindən irəli gəlir. Statusundan , tutduğu vəzifəsindən asılı olmayaraq çox adam bu düşüncədədi. Demək şüurda yetərincə yenilik ( inqilab) yoxdu hələ. Heç kim heç kimin fikrinə hörmətlə yanaşmağı öyrənməyib. Amma hər kəs özlüyündə özünü haqlı bilir. Halbuki bu meydan hər kəsindi. Hamının azad şəkildə söz demək haqqı və hüququ var . Səbəb odu ki, sosial mühit hələ azadlığı tam anlamı ilə qəbul edə bilmir. Əsl azadlıq tamam fərqli anlayışdı . Nədi bu azadlıq , harda başlayır və haracandı?. Azadlığa ətrafın gözüylə baxmaq lazımdımı? Zənnimcə azadlıq anlayışına öz şəxsi prinsiplərindən yanaşılmalıdı. Birinci növbədə düşüncəni buxovdan və məhkumiyyətdən qurtarmalısan. Özü , ruhu azad olmayan insan cəmiyyəti azadlığa çıxara bilməz . Əlbəttə burda da ətraf faktoru var , cəmiyyəti də nəzərə almaq lazımdı. Bu danılmazdı. Amma eyni məsələdə ətrafı öz düşüncələrinə tabe etmək və hər vəchlə buna çalışmaq da olmaz.Bu əslində şəxsiyyətin zəifliyidi.
Çünki heç kəs heç kəsin fikirləriylə razılaşmaq məcburiyyətində deyil. Çünki hər kəsin öz şəxsi fikri və qənaəti var. Ona görə də müzakirələr sivil və demokratik şəkildə həyata keçməlidi. Cəmiyyət bu müzakirələrdən yararlanmalıdı və müəyyən nəticəyə gəlməlidi. Zənnimcə zorla ətrafı özünə tabe etmək və cəmiyyəti buna məcbur etmək əslində fərdin öz fikirlərinə şübhəylə yanaşmasından irəli gəlir. Başqalarının azadlığını buxovlayan insan əslində öz məhkumiyyətinə tabedi. Həm də belə insanlar həddən artıq aqressiv və əsəbi olur. Belələri psixoloji cəhətdən də cəmiyyətə adaptasiya olunmaqda çətinlik çəkirlər və eyni zamanda buna tam hazır deyillər. Təəsssüf ki , çoxluqdan danışıram. Çox sadə misal. Hazırda sosial şəbəkələr cəmiyyətin aynasıdı. Orda hər kəs özünü lazımı qədər ifadə edir. Baxırsan ki, hansısa paylaşımın altında onlarla , hətta yüzlərlə təhqir , təzyiq , hədə dolu rəylər yazılır. Burda qətiyyən azadlıqdan , müasirlikdən və demokratiyadan söhbət gedə bilməz. Bayağı , bəsit , dayaz müzakirələrdə hər kəs özünü nümayiş etdirir əslində. Özü də ən iyrənc şəkildə. Heç kim heç kimin fikriylə razılaşmır və bütövlükdə bunlar ictimaiyyətin gözü qarşısında baş verir. Halbuki bütün müzakirələr və təhlillər daha yumşaq qaydada aparıla bilər. Demək hələ sivilizasiyasını tam anlamı ilə qəbul edə bilmirik. Axı insan qarşı tərəfi özünə tabe etməklə ümumilikdə azadlığın bütün qanunlarını pozmuş olur. Nəticədə azadlığın özü çərçivəyə salınır və ya salmağa çalışırlar. Zənnimcə insan bu müzakirələri aparmaqçun özünü hazır hiss etməlidi. Bəs toplum buna hazırdımı? Zənnimcə xeyr. Bu olar və ya olmaz artıq ondan sonrakı mərhələdi. Bütün qaydaların pozulması əslində insanın özünə , iradəsinə qalib gələ bilməməsindən irəli gəlir. Mən belə düşünürəm və hamı da belə düşünməlidi deyə bir qanun yoxdu. Azadlığın özü də qanun çərçivəsində həyata keçməlidi. Qanundan kənar və aşırı azadlıq barbarlığa gətirib çıxarır . Ona görə də azadlıq anlayışına da ehtiyyatla yanaşmaq mütləqdi. Axı azadlığı da başlı başına buraxmaq olmaz. Onu da idarə etmək lazımdı. Ağıllı və şüurlu şəkildə. Mən azadlığın qətiyyən əleyhinə deyiləm , əksinə həmişə azadlığın yanındayam. Mən qaraguruhçuluğun , yalançı hay -küyün , meşşanlığın əleyhinəyəm. Bu azadlıq deyil .

Təranə DƏMİR,

AYB -nin və AJB-nin üzvü, şair -publisist.