BADAM AĞACI TƏK
Neftçalanın boz-göy suları üzərində qoca bir qayıq üzürdü. Onu idarə edən kişinin əlləri köhnə kəndir kimi sərt, qabarıqlı, ovuclanmış dərisi ilanın qurumuş dərisinə bənzəyirdi. Üzü elə idi ki, günəş, külək və dəniz duzu illər boyunca onu yonub, dərin qırışlarla örtmüşdü. O qırışlar həm keçmişin izləri idi, həm də həyatın hər zərbəsinin ona qoyduğu möhür.
Balıqçı Qasım dayı idi. Kürün suyunu balıq kimi hiss edirdi – harada dayaz, harada dərin, harada balıq çoxdur, harada tor atmaq lazımdır. Amma bu bilik ona yalnız dolanışıq üçün lazım deyildi. Bu sular onun keçmişi idi, onun xatirələrinin axdığı yer idi.
Bəzən, Kürdili adasına tək gedirdi. Arada suyun üzərində küləyin gətirdiyi rus dilində pıçıltılar eşidirdi sanki – vaxtilə burada yaşamış rus balıqçılarının ruhları idi, ya da elə öz xəyalları. Adanın köhnə daxmalarına baxırdı. İçərisində qırılmış pəncərələr, çürümüş taxtalar… Bir vaxtlar burada uşaqlar qaçışırdı, samovar qaynayırdı, gülüş səsləri eşidilirdi. Bütün bunlar keçmişdə qalmışdı. İndi isə o, tək bir adam idi, keçmişin xarabalıqları arasında dolaşan, həyata qarşı müqavimət göstərmək istəyən sadə bir adam.
Xatirələrdən qaçmaq üçün içirdi. İçdiyi üçün utanırdı. Amma qədəhi dodaqlarına yaxınlaşdıranda bilirdi ki, bu içki heç bir şeyi dəyişməyəcək. Oğlu Rusiya şəhərlərinin birində yaşayırdı. Heç zəng də etmirdi. Amma nə fərqi var? O özü də vaxtında atasına çox baş çəkmirdi. “Zamanı dəyərləndirmək vacib şeydir…” deyə düşünürdü, amma artıq gec idi.
Həyat yoldaşı Məryəm xərçəngdən öləndə onun içində nə isə qırılmışdı. Balıq tutanda bəzən elə bilirdi ki, suyun içindən Məryəmin səsini eşidir – bəlkə də bu, Kürün dərinliyində yuva salmış xatirələrin əks-sədası idi. O, həmişə ona dəstək idi. Qasım dayının soyuq dəniz küləyindən donmaması üçün corablar tikərdi. Hər dəfə yeni bir cüt corab bitirəndə üzünə gülümsəyib deyərdi:
– Sənə corab toxumaq elə həyatımın mənasıdır.
O bu cümləni bir də eşitmək üçün hər şeyini qurban verərdi. Qoy ayaqları Kürün ən soyuq sularında donsun, qoy qayığı dalğaların arasında itib-batsın, qoy oğlu onu heç vaxt axtarmasın – amma bircə dəfə, bircə dəfə Məryəmin səsini eşitsin. Lakin belədir – bəzən bir cümləyə əbədi həsrət qalmaq, elə kədərin, peşmançılığın simvoludur.
Bir dəfə, qayıqda oturub içəndə gözünə bir şey görsənmişdi. Kürün suları üzərində bir qadın fiquru – su pərisi. Ay işığında bədəni qaynayan suya qarışmış, sanki dənizlə bir olmuşdu. Onun üzünə baxanda zaman donmuşdu, balıqçı elə bil Məryəmin gülümsəməsini görmüşdü. Ürəyində qorxu ilə qarışıq bir sevinc hiss etmişdi. Amma sonra qadın yox olmuşdu, sular yenidən sakitləşmişdi. O gündən sonra bu sirli hadisə onun içində qalmışdı. Heç kimə danışmamışdı. Onsuz da kimin üçün danışacaqdı ki? Oğlu? O, çoxdan uzaq düşmüşdü. Dostları? Heç kim qalmamışdı. Bu, onun şüurunda daşlanıb qalmış bir sirdən ibarət idi.
Bəlkə də bu, onun yorğun zehninin bir oyunu idi. Amma bəlkə də deyil… Bəlkə də dəniz ona nəsə göstərmək istəmişdi. Ona deyirdi ki, hələ hər şey bitməyib, möcüzələr gözləmədiyin anda səni gəlib tapır.
Balıqçı torunu suya atdı. O, dənizin gətirdiyi hər şeyi qəbul edirdi – bəzən bol pay, bəzən boş tor. Amma həyat da belə idi. Bəzən alır, bəzən verirdi.
Suda torun ipini sıxan əllərinə baxdı. Qabarlar, çatlar, duzun yandırdığı dəri – bunlar əzabın nişanəsi deyildi. Bunlar mübarizənin izləri idi. O bilirdi ki, balıq tutmaq sadəcə dolanışıq vasitəsi deyil. Bu, onun üsyanı idi. Taleyin əlinə düşüb çürüməmək üçün, xatirələrin onu məhv etməsinə imkan verməmək üçün etdiyi üsyan.
Torun içində çırpınan gümüşü balıqlara baxdı. Onların bədənindəki işıq sanki ümidin özü idi – parlayan, tərpənən, yaşayan bir varlıq.
Bəli, həyat ağır idi. Amma hələ də ümid var idi. Hələ də tor atmaq lazım idi. Hələ də dalğaların altında bir həyat vardı və o həyat, nə olursa olsun, onun üzünə gülümsəyirdi, ona nemətlər bəxş edirdi.